Pacjentki, u których w wyniku testu złożonego, tzw. testu PAPP-A, wskazano pośrednie ryzyko wystąpienia wad genetycznych, mogą wykonać pogłębioną prenatalną diagnostykę przesiewową w postaci testu NIPT, czyli badania wolnego DNA płodu. Na rynku istnieje wiele testów NIPT. Decyzję o wyborze konkretnego testu NIPT warto podjąć w porozumieniu z lekarzem położnikiem, perinatologiem lub genetykiem. Czy można określić, który test NIPT jest najlepszy?
Badanie wolnego DNA płodowego, zwane również testem NIPT to przesiewowe badanie prenatalne oparte na analizie DNA płodu obecnego we krwi matki. NIPT jest obecnie najnowocześniejszą metodą nieinwazyjnych prenatalnych badań przesiewowych, pozwalającą z dużą precyzją sprawdzić, czy u nienarodzonego dziecka istnieje ryzyko wystąpienia różnego rodzaju wad genetycznych.
Obecnie na rynku dostępnych jest wiele testów NIPT, np. Panorama, Harmony, Veracity, Nifty czy Sanco. Każdy test opiera się na podobnej technologii sekwencjonowania nowej generacji (NGS), co sprawia, że spektrum ich wyników jest zbliżone. Różnice dotyczą technik NGS, algorytmu, zakresu badania, miejsca przeprowadzania analizy, a co za tym idzie czasu oczekiwania, a także cen i marek handlowych. Czas oczekiwania na wynik, w zależności od tego, gdzie analizowana jest próbka krwi, wynosi ok. 5-14 dni. Testy Panorama, Veracity i Harmony są analizowane w USA, test Nifty w Chinach, zaś Sanco w Polsce.
Każdy test ma zwykle 2-3 warianty. Podstawowy wariant obejmuje analizę w kierunku trzech najczęściej występujących trisomii i/lub aberracji chromosomów płci. Poszerzone wersje mogą dotyczyć innych zmian w strukturze i/lub liczbie chromosomów. Choć żaden z testów dostępnych na rynku nie ma 100% czułości, to większość z nich posiada >99% czułości w przypadku trzech najczęściej występujących trisomii, w tym zespołu Downa.
Wszystkie badania NIPT dostępne na polskim rynku, obejmują analizę DNA płodu w kierunku trzech najczęściej występujących mutacji chromosomowych (tzw. trisomii):
Wszystkie testy określają również płeć, a także anomalie chromosomów płci, takie jak zespół Turnera, Jacobsa czy Klinefeltera. Różnice zaczynają się właściwie na poziomie dalszych analiz w kierunku określonych mikrodelecji, czyli zmian struktury chromosomów polegających na utracie ich fragmentu odpowiedzialnego za kodowanie ważnych funkcji w organizmie (np. delecja 22q11.2 (zespół DiGeorge’a).
Na tle całej grupy badań wyróżnia się test Panorama, który jest jedynym testem NIPT, który sprawdza triploidię, czyli wadę, w której dziecko posiada kompletny dodatkowy zestaw chromosomów. Triploidia jest poważną wadą, w większości przypadków wywołującą samoistne poronienie. Triploidia może zwiększyć ryzyko wystąpienia u matki stanu przedrzucawkowego i nadmiernego krwawienia po porodzie. Wiedza na temat triploidii pozwala lekarzowi odpowiednio monitorować stan zdrowia matki. W 10. tygodniu ciąży jedna na 1000 ciąż jest dotknięta triploidią.
Niektóre testy posiadają panele całogenomowe, czyli określają panele zespołów mikrodelecyjnych i aberracji wszystkich chromosomów, czego nie robią pozostałe testy. SANCO wyróżnia się tym że bada cały genom płodu, wykrywając zmiany liczby i struktury wszystkich, a nie tylko wybranych chromosomów, również dla ciąż bliźniaczych. Warto jednak podkreślić, że czułość tego zakresu badań nie jest tak wysoka jak w przypadku trisomii. Dla wysoce specyficznych mikrodelecji pewniejszym rozwiązaniem wciąż wydaje się badanie diagnostyczne, jakim jest amniopunkcja.
W wielu przypadkach decydującym kryterium przy wyborze testu może być mnogość ciąży. Nie każdy z testów pozwala na odpowiednią ocenę ryzyka ciąży mnogiej. Testem, który potrafi rozróżnić zygotyczność bliźniąt jest Panorama.
Decyzja, który test NIPT zrobić, należy do pacjentki, jednak warto ją skonsultować ze specjalistą, czyli posiadającym odpowiednie kompetencje położnikiem prowadzącym ciążę (najlepiej jeśli jest to lekarz posiadający aktualny certyfikat FMF), specjalistą perinatologii lub genetykiem klinicznym. Warto pamiętać, że niezwykle istotna w całym procesie decyzyjnym jest interpretacja wyniku testu PAPPA. Wynik świadczący o ryzyku pośrednim, predestynujący do wykonania badania wolnego płodowego DNA, może mieć szeroki zakres. Ryzyka pośrednie mogą wynikać z biochemii lub z przezierności karku i to również może mieć wpływ na decyzję o teście NIPT. Chcąc upewnić się, co do interpretacji wyniku testu PAPPA można skorzystać z porady genetyka. Każda kobieta ma do tego prawo. Genetyk podczas konsultacji genetycznej wykonuje pełną analizę wyniku uwzględniając m.in. ryzyka rodzinne, a także omawia charakter dalszych możliwych badań i ich zakres.
Wynik testu NIPT otrzymujemy drogą elektroniczną. Określa on ryzyko wystąpienia nieprawidłowości jako niskie lub wysokie. W przypadku wyników niemiarodajnych potrzebne może być ponowne pobranie krwi. Wynik prawidłowy warto omówić z lekarzem położnikiem lub perinatologiem.
Nieprawidłowy wynik testu NIPT jest bezwzględnym wskazaniem do wizyty w poradni genetycznej, celem omówienia wyniku i zaplanowania dalszej diagnostyki. W takim przypadku pacjentka może podjąć decyzję o badaniu diagnostycznym (w większości przypadków amniopunkcji), która dostarczy ostateczny wynik. Podkreślam, że żadna decyzja kliniczna nie może zostać podjęta wyłącznie na podstawie wyniku testu NIPT, bo choć ma on bardzo wysoką czułość, to zdarzają się wyniki fałszywie dodatnie.
Należy pamiętać, że badania wolnego DNA płodowego nie zastępują złożonego testu przesiewowego I trymestru (tzw. testu PAPPA), o czym pisałam w poprzednim artykule "Badania prenatalne: NIPT czy PAPPA". Pamiętajmy, że nie wszystkie wady płodu, które można wykryć w pierwszym trymestrze ciąży, są związane z nieprawidłową genetyką dziecka. Część wad to wady rozwojowe, które ujawniają się w trakcie formowania się płodu, którego status genetyczny jest zupełnie prawidłowy.