Cytomegalia to powszechna choroba wirusowa, będąca najczęstszą przyczyną wad wrodzonych u dzieci. Kobiety w ciąży sześciokrotnie łatwiej zarażają się cytomegalią i choć jej przebieg jest zwykle łagodny, to stanowi poważne zagrożenie dla płodu. Jeśli wirus przedostanie się przez łożysko, dziecku grożą m.in. wady układu nerwowego. Cytomegalii nie można wyleczyć, ale zakażeniu łatwo zapobiec, przestrzegając prostych zasad higienicznych.
Objawy cytomegalii łatwo zbagatelizować lub pomylić z grypą lub przeziębieniem. Gorączka, ból gardła, osłabienie zwykle mijają po kilku dniach, a zakażenie pozostaje utajone. U zdecydowanej większości osób z prawidłowym układem odpornościowym cytomegalia przebiega bezobjawowo lub łagodnie. Najczęściej choruje się w wieku przedszkolnym.
Cytomegalią można zarazić się nabywając wirusa od osoby zakażonej przez kontakt z jej wydzielinami (np. śliną, moczem czy krwią) lub urodzić się z nią w wyniku zakażenia w trakcie ciąży lub podczas porodu. Z wrodzoną cytomegalią rodzi się 1% dzieci. Konsekwencje mogą być bardzo poważne. Trzeba przy tym pamiętać, że stwierdzenie zakażenia cytomegalią płodu nie przesądza o tym, czy i jakie będą następstwa choroby u narodzonego dziecka.
Czym grozi cytomegalia w ciąży?
Kobiety w ciąży sześciokrotnie częściej zakażają się wirusem cytomegalii niż reszta dorosłej populacji[1], a w przypadku pierwotnego zakażenia kobiety ciężarnej ryzyko retransmisji wirusa na płód jest duże, bo wynosi do 50%. Najpoważniejsze skutki ma przeniesienie zakażenia z mamy na dziecko przez łożysko w pierwszym trymestrze ciąży. U dziecka może wówczas dojść do wad układu nerwowego, głuchoty czy ślepoty. Rośnie również ryzyko poronienia. Zakażenie w II i III trymestrze jest mniej prawdopodobne, ale może spowodować uszkodzenie mózgu lub poród przedwczesny. Czasem wirus pozostaje w uśpieniu wiele lat, by niespodziewanie dać znać o sobie w formie częściowej lub całkowitej utraty słuchu lub wzroku.
Jak rozpoznać cytomegalię?
Aktualnie nie ma leków na cytomegalię. Nie ma również badań przesiewowych w jej kierunku w ramach NFZ, co oznacza, że diagnozować cytomegalię możemy jedynie prywatnie.
Rozpoznanie cytomegalii u kobiety w ciąży polega na badaniu poziomu przeciwciał w klasie IgM i IgG we krwi mamy. W uproszczeniu obecność przeciwciał IgM świadczy o obecnej i przebytej infekcji, zaś IgG o tym, że kobieta miała kiedyś kontakt z chorobą i może być na nią odporna. Idealna sytuacja to taka, kiedy IgG jest dodatnie, a IgM ujemne.
Jeśli na wyniku z laboratorium widnieje obecność zarówno przeciwciał IgM, jak i IgG, wskazane jest ponowne badanie – tzw. awidności przeciwciał IgG, które pomoże ustalić prawdopodobieństwo terminu zakażenia. Należy tutaj podkreślić, że kobieta, która kiedyś przeszła cytomegalię, może mieć w ciąży nawrót zakażenia (a co za tym idzie dodatnie IgM), jednak ryzyko przeniesienia wirusa na płód będzie już znikome (przy reaktywacji spada poniżej 1%).
Jasny wynik świadczący o świeżej infekcji (czyli obecność przeciwciał IgM) kobiety ciężarnej wskazuje na zasadność rozpoznania, czy doszło wewnętrznej transmisji wirusa przez łożysko, czyli czy zakażone jest również dziecko. Ryzyko szacujemy 50/50. Niestety, jedyną wiarygodną diagnozą jest amniopunkcja i zbadanie płynu owodniowego. Pomocne jest również badanie ultrasonograficzne, ale może ono być mylące wskazując na skutki innych zakażeń i chorób. Amniopunkcja jest badaniem dobrowolnym, w przypadku diagnostyki cytomegalii wykonuje się ją 6-8 tygodni po prawdopodobnej dacie zakażenia mamy oraz po 21. tygodniu ciąży.
Jak dotąd nie ustalono skutecznej metody zapobiegania zakażeniu i leczenia wrodzonej cytomegalii u dzieci. Jakie znaczenie ma zatem badanie i świadomość zakażenia dziecka? Duże.
Świadomość ma znaczenie
Wiedza o tym, że dziecko zostało zakażone wirusem cytomegalii, pozwala lekarzowi z większą świadomością prowadzić dalej ciążę i częściej monitorować stan dziecka za pomocą badań ultrasonograficznych. Osobiście uważam, że mimo braku leków na cytomegalię, warto być świadomym zakażenia, gdyż powoli pojawiają się metody leczenia tej choroby po porodzie. I choć wymagają one potwierdzenia w dalszych badaniach klinicznych, to wydaje się, że ich stosowanie jest kwestią czasu. Wyniki dotychczasowych badań sugerują, że sposobem zwalczania, jak i profilaktyki zakażenia płodowego, może być stosowanie swoistych hiperimmunoglobulin przeciwko wirusowi cytomegalovirus (CMV) lub leku przeciwwirusowego walacyklowiru. Jednak nadal nigdzie na świecie nie jest to standard leczenia. Uważa się, że na dzień dzisiejszy nie ma skutecznej metody leczenia cytomegalii wrodzonej w trakcie trwania ciąży.
Jak chronić się przed cytomegalią?
Cytomegalia, jak każda choroba wirusowa, przenosi się przez bliski kontakt z drugą osobą (drogą kropelkową), a także przez wydzieliny, takie jak ślina, mocz, krew czy pot. Szczególnie łatwo zarazić się cytomegalią od małych dzieci, które w pierwszych latach życia wydalają wirusa ze śliną i moczem. Ciężarne, które dotychczas nie chorowały na cytomegalię, a mające kontakt z przedszkolakami powinny szczególnie dbać o higienę rąk, myjąc je starannie ciepłą wodą z mydłem po każdym kontakcie z dzieckiem. Moim pacjentkom radzę higienicznie obcować z małymi dziećmi unikając np. całowania dziecka w usta i jedzenia tymi samymi sztućcami.
Na koniec chciałabym zwrócić uwagę pacjentek na dwie sprawy związane z cytomegalią. Po pierwsze warto zbadać poziom przeciwciał w kierunku cytomegalii jeszcze przed zajściem w ciążę, aby rozpocząć starania o dziecko w bezpiecznym okresie od ewentualnego zakażenia. Unikniemy w ten sposób niepotrzebnego stresu. Pamiętajmy również, że jakiekolwiek objawy przeziębieniowe powinny być zgłoszone do lekarza, który może zlecić badania serologiczne, aby w danym momencie wykluczyć ewentualne zakażenie cytomegalią.