Dr n. med. Kornelia Zaręba
Dolegliwości bólowe w okolicach intymnych mogą mieć związek ze współżyciem płciowym, infekcjami oraz szeregiem czynników zewnętrznych. Jak rozpoznać pochwicę, dyspareunię oraz wulwodynię i jak sobie z nimi radzić?
Przyczyną występowania bólu w okolicach intymnych często bywa infekcja. W tym przypadku dyskomfort ogranicza się zwykle do pochwy i/lub sromu. Zagadnienie bólu okolic intymnych jest jednak o wiele szersze i dotyczy całego obszaru miednicy mniejszej (a więc pęcherza moczowego, pochwy, macicy, przydatków i odbytnicy), a nie jedynie narządu rodnego. Trzy najczęściej występujące zespoły bólowe zlokalizowane w obrębie miednicy mniejszej to wulwodynia, dyspareunia i pochwica.
Wulwodynia
Wulwodynia to przewlekły ból obejmujący (jednocześnie lub osobno, w tym samym lub w różnym czasie) wargi sromowe większe, mniejsze, przedsionek pochwy, wzgórek łonowy, łechtaczkę, odbyt, a nawet wewnętrzną stronę ud, przy czym bólowi nie towarzyszą istotne zmiany chorobowe, np. dermatozy. Ból może mieć formę pieczenia, kłucia, świądu, podrażnienia czy innego dyskomfortu i pojawiać się samoistnie (niezależne od dotyku) lub po prowokacji (np. badaniem ginekologicznym, dotykiem czy stosunkiem seksualnym). W tym ostatnim przypadku wulwodynia może się łączyć z dyspareunią.
Przyczyny wulwodynii nie są jasno sprecyzowane, ale duże znaczenie może tu mieć podłoże psychiczne i neurologiczne, np. depresja, nerwica, przeczulica (czyli nadwrażliwość na bodźce bólowe) oraz działanie mechanizmu przewięziowo-lędźwiowego (spięcie mięśni miednicy). W leczeniu wulwodynii dążymy przede wszystkim do identyfikacji i eliminacji czynników drażniących, np. określonego typu bielizny, kosmetyków czy unikania pewnych pozycji ciała. Stosuje się także fizjoterapię uroginekologiczną, a czasami farmakoterapię.
Dyspareunia
Wulwodynia może być podłożem dyspareunii, czyli bolesnego współżycia seksualnego. Ból może pojawiać się u kobiety zarówno przed, w trakcie, jak i po penetracji pochwy. Dyskomfort bywa odczuwany tylko w przedsionku pochwy, a może też towarzyszyć całemu aktowi seksualnemu lub pojawiać się jedynie, gdy dochodzi do bardzo głębokiej penetracji pochwy.
Na dyspareunię w Polsce cierpi ok. 13% kobiet. Może mieć ona charakter psychogenny lub organiczny, czyli być wywołana np. infekcją, nieprawidłowościami anatomicznymi czy zmianami poporodowymi (41% kobiet przez trzy miesiące po porodzie siłami natury cierpi na dyspareunię). Dyspareunia może także wynikać z niedopasowania partnerów (zbyt duży członek i mała pochwa). Dolegliwości związane z dyspareunią nasilają się w okresie menopauzy, ale ma to zwykle związek z niewystarczającym nawilżeniem śluzówek pochwy i jest nazywana atrofią (suchością pochwy).
Jedną z przyczyn dyspareunii może być endometrioza. Szacuje się, że ok. 40% kobiet cierpiących na endometriozę zgłasza między innymi bolesne współżycie. Nasilony ból może pojawiać się także podczas oddawania moczu, wypróżniania, miesiączek i owulacji. Najsilniejsze dolegliwości pojawiają się w sytuacji, kiedy endometrioza zlokalizowana jest w okolicy więzadeł krzyżowo-macicznych. Objawem ubocznym dyspareunii wynikającej z endometriozy mogą być zaburzenia lękowe, depresyjne oraz maniakalno-depresyjne.
Pochwica
Ostatnią z kobiecych dysfunkcji bólowych, jakie mogą pojawić się w okolicach intymnych, jest pochwica. Pochwica występuje u ok.1-3% kobiet, szczególnie młodych, i jest stosunkowo łatwym do zdiagnozowania zaburzeniem. Głównym jej objawem są bezwiedne skurcze mięśni okalających pochwę. Ból ma podłoże psychosomatyczne. Pacjentka cierpiąca na pochwicę często nie jest w stanie poddać się nawet prostemu badaniu ginekologicznemu, a tym bardziej uczestniczyć w pełnym stosunku seksualnym, gdyż wniknięcie członka jest albo bardzo bolesne albo zupełnie niemożliwe. Pochwica może mieć również charakter napadowy, czyli uaktywnić się w trakcie aktu seksualnego. Zakłócenie może powodować znaczne cierpienie oraz konflikty interpersonalne. Pochwica wymaga leczenia seksuologicznego, którego istotą będzie zmniejszenie lub usunięcie lęku wywołującego skurcze mięśni. Stosowane jest również leczenie miejscowe z użyciem m.in. toksyny botulinowej typu A, co jednak mimo dość dobrych efektów (pomaga w ok. 50% przypadków) ma charakter jedynie tymczasowy.
Z moich obserwacji wynika, że blisko 50% wszystkich dysfunkcji bólowych okolic miednicy mniejszej ma podłoże psychogenne, a nierzadko wiąże się z labilnością emocjonalną pacjentki. Duże znaczenie mają czynniki psychospołeczne, takie jak przewlekły stres czy stany depresyjne, a także przykre wspomnienia związane ze sferą intymną. Dlatego ważne jest, aby diagnostyka i leczenie bólowych zaburzeń seksualnych miały charakter interdyscyplinarny. Często w osiągnięciu najlepszych efektów pomaga leczenie skojarzone, gdzie ważną rolę odgrywa lekarz seksuolog oraz ginekolog, a wielokrotnie także psychoterapeuta, psychiatra czy fizjoterapeuta uroginekologiczny.
